Casiar Thlarau

                                    By - Nei Cuan 

                  Thufim pakhat cun, “Uicang a bo tikah ruahnak mi a pe,” a ti. Uicang rual bo lakah ui budelh khal an rak hrolhawk ṭheu bangin, calaimi upa lungfim cangan thiam cun siar nuam le hlawk thlak takin an ngan thiam ding ti thei cia in mai um hmunah “casiar thlarau” kan rak bopi ve hnik pei.

                   B.C 850 kiangkap ih Greek mifim khawruat thiam le cangan thiam hminthang ropi tak Homer cun, “Casiar na paih lo ahcun mifim na si dah lo ding,” ti’n a ruh le hlikhlok lang tiangin a rak simfiang fukfo rero zo.

                   Ka rualpi dingih awm ang tak Benjamin Disrael cun, “Mi relsiat hmang ṭheu pawl khi calai le thiamnak ih tlasam pawl an si,” a ti hngehnge. Ben hi amai’ san ( 1804-1881 ) ah mirang vuankyi chuk rak ṭuan bantu, politician le cangan thiam mi maksak tak a rak si dah. Hipa hi cabu pakhat cun zirnak nei lo tlawngkai dah lo rori mi a si ti’n a ngan. Ziangtluk in ca a siar ding ti cu a dinhmun in a tarlang.

                   Casiar duhnak thinlung nei lanta thei dingin a san ruat phah in nuam nai te’n siar suk vivo hrih ko aw. Mirangpa cangan thiam le zuknung lemcan thiam takih ngan suak theitu Sir Richard Steele cun, “Leknak cu taksa hrangah a siih casiar cu thinlung hrangah a si,” a ti. Casiar hi an va rak ka thawtpi lawmmam ve.

                   Mi hmuahhmuah in misual an ti ciomi Israel mi ziangmaw zat rak that cimit thluhtu Adolf Hitler khal casiar hi a rak ngaina ve hle ti hi a ṭongkam ah kan hmu thei. A simmi cu, “Casiar ruangih thiammi hi zirzoi ruangih thiammi vek thotho a si, a ṭulmi cu hminsin in ṭul lomi cu hngilhsan men ding,” a ti. A simbet hrihmi cu, “Cauk pohpoh cu ka rak siar nawn sal rero ṭheu, rawl einak ding sumpai ka hawl sung le ka itthat tikcu can siar lo cu casiarnak in ka cemter, cu ti’n kum rei lote sungah fimthiam theihkaunak tampi ka ngah, cuih ka casiarmi pawl sungta a ṭhami cu la in tuisun nitiang ka hmang,” tiah a ti rori thei ta riai. Hruaitu pitling hmaisa pawl cun casiar hi rawl ei le itthat tluk ah an rak ruat a si hi. Casiar cun mi a va ti pitling thei lawmmam ve. Keikhal daithlang loin ka siar vivo hrih ko ding.

                   France ramkhel hruaitu ropi Richelieu cun, “Mi tlaitluangbik ih canganmi tlarruk in hmuh uhla amah awh theinak cafang ka hawl hmu ding,” a ti ngam. Casiar thlarau le idea a va co ngah na sa ve ka ti. Rene Descartes in, “Khuahlan cabu ṭha hmuahhmuah siar ngah cu anmah mithiam hmaisabik pawl thawn be aw ngah rero thawn a bang aw,” a ti. Anih khal France thotho a siih mifim khawruat thiam le kanan thiam hminthang ropi tak a si. Rene cu hruaitu hmaisa miropi pawl ih thuanthu a siar paih zawng a si hi! Mai paihmi siar a ṭhabik ding a bang.

                   Tulai san nunau sisehla ka kom paihzet dingmi fala nute Apoorva timi cun, “Ka nauhak lai ihsin thuanthu le nun thuleng a phunphun nitin ka siar ringring ṭheu ruangah, hiti vekin cangan thiam dinhmun ka thleng,” tiah huaisen takin a relsuak ngam ve mai. Hinu cu nunau pawl ih thazang laknak dingah a ṭha hleice cuang ka ti. Nauhak upa ti loin mi cun casiar thlarau hi an nunnak laimuril le rawl thawbik ah an rak hmang zo a si hi!

                   Kan theih ṭheh zomi le Christian san thuanthu sungih siar nuam le ngai nuam kan tibik ve mi thuanthu neitu Genevi khal mangbang vansannak a ton taktak ih hramlak ramṭhing tupi rulbuk diaidiai sungih ṭihnung ramsa rual lakah zukneng pinu hnawifawh cop ringin cau duahdo ih mual a liamzik cuahco le ruahsannak ni eng mawi hngak ih tikcu can a hman cuahco lai khalah a um har lungleng tuar lo ah lungpuk kuasung ihsin, “Cabu siar ding fangfang tal cu um sehla aw!” a hawn ti ṭenṭo thei ṭawkṭawk lai a si kha! Hivek ih casiar paih le ca ngaina hi zirsang cathiam le calaimi pawl cun darling dingah an duh cuang ka zum rori. Ka pi Genevi hin thazang i pe tuk lawmmam, cikuang ṭha rori a si ka ti. Ka mitthlam ah a thuanthu bu in hngilh ni um loin i zel ringring.

                   Tuluk thufim cun, “Nithum sung casiar loin um sehla, calai ih a thawtnak kan theih hngilh mai,” a ti. Mirang pawl cun, “Cabu leinak na neih lo le na hruh laimi angki zuar aw la cabu lei mai aw,” timi thufim an nei ve thung. Kan casiarmi in kan thinlung in mawng ti cu kan theih hngilh lo a ṭha. Sir Francis Bacon khal in, “Casiar in mi famkim in siter, relkhawmnak in ralrinnak in pe, cangan in midik felfai famkim ah in tuah,” a ti. Casiar hi puan bangin an sin ih angki bangin nitin an nunnak ah an hruh ih lukhum bangin a sur a sa lakah an khum ringring.

                   Casiar lam ih ka saya a simi, ka uartukmi, cawn tlak nun neitu le ka rualpi ṭha dingih ka it zetmi Edward Gibbon cun, “Simrel suak fiang theih lo khop ih ka suahsem ṭhanlenpit casiar duh kuahkonak hi India ram hlawn thilri mankhung thawn ka thleng lo ding,” a ti ta riai aw. Mi cun casiar hi ro le hlawn thilri aiin an rak ngai poimawh in an duh sawn a si hi, kan va bangaw lo lawmmam ve aw!

                   Cangantu cun, “Casiar lo cu thimkhawzing sungah mitsing cingih tlanzuam aw rero vek a si,” a ti. Kan Bible in, “Jesuh in a siarmi cazual cu a zual sal ih a kiltu ih kut ah a pek ih a to,” a ti. ( Luke 4:20 ). Casiar hi tlawngkai pawl ta lawng a si loih a siar thiamtui’ ta a si. Casiar hin mi nun a thleng danglamter thei ih pitlinnak lamzin ah in hruai ṭheu. Casiar hi ihthat le rawl ei kan ṭul tluk ih ṭulmi a siih tangka kan duh tluk in “Casiar Thlarau” hi kan duh dingmi a si.

 Thufi