HLAWHSAMNAK IHSIN HLAWHTLINNAK AH

Rev. Dr. Lal Tin Hre

 Thih tiang rinum in um aw; Cule nunnak lallukhum ka lo pe ding.

(Thuphuan 2:10)

  

   Thinhar beidawn caan na nei dah maw? Thil pakhat khat hlawhtling dingih na zuam rero laiah hlawhsamnak na tawng dah maw?Cutiih na hlawhsam ruangah miin tehan lo nautat dah maw? Na thinlung harin, riahsia zetih na um caan a um ngiaungiau dahmaw? Fehnak ding hman thei nawn loin, khawthim sungih na um lualo caan teh a um   dah maw?

Minung hrimhrimah pangpar phahmi lamzin kan zawh caan a um ih, ziangmaw   caanah cun hling le so lakih kan feh caan a um ve. Mi hlawhtling pakhat si dingin tluang zuahzo ih feh an um ding nan, mi tamsawn cu hlawhsamnak (harsatnak) an pahtlang    hnuih hlawhtling an si `heu. " Harsatnak um loin hlawhtlinnak a um thei lo," lole               " hlawhtlinnak  le hlawhsamnak hi an feh tlang," ti khalin kan sim thei.

Curuangah hlawhtling ding cun hlawhsam hmaisak, thinbangnak le beidawng     curco caan a um tengteng ding ti theih cia a si. Cui hlawhsamnak pawl cu a lakin          minung hnenah a thleng lo, a cohlandan a thiamtu pawl cun hlawhtlinnak ah an hman phah `heu. Mi hminthang Bernard Shaw in, "Hlawhtlinnak pakhat in hlawhsamnak tampi anehkhuh `heu," a rak timi hi hlawhtling tampi fehnak lamzin a si. Ziangti'n a si,                hlawhtlinnak le hlawhsamnak cu an feh tlang thiam!

Hlawhsamnak in fimnak in zirh:

Hlawhtlin kan tum laifangah hlawhsamnak in mi a rak hmuak `heu. Cui                hlawhsamnak cu kanmai tipalh ruangah si maw, midang ruangah simaw, lole kan          vanduai hrimhrim ruangah khal a si thei. Cutikah, miin in mawhthluk, in sawisel, in relsiaih, kan thanaunak ding thawmvang dangdang kan thei `heu. Cuvek caanah, rak             cohlandan phun dangdangin a um thei.

Mi hrek cun sawiselnak cu huain, kan thin a heng phah, a hrek lala cun midang  phuhmawh ding kan hawl; midang leh cun "ziangha kan tisual pang mi, ziangti'n `an kanlak le kan hlawhtling ding?" tiin fim phahnakah an hmang. Fimnak ih a hman phah thiamtui hrangah an hlawhsamnak ihsin thathar an laih, hlawhtlinnak ah an hman phah `heu. Hi ruahnak hi hlawhtlin a duh ngaingai tu pawl in an neih tengteng dingmi lungput a si.

Harsatnak in cahnak thar in pe:

Minung nunnak lamtluanah harsatnak a um `heu ih, cu mi a nehtu cu an              hlawhtling; a neh thei lo tui hrangah tlaksiatnak le sunralnak ah an cang thung. 1980     kum, a lai hrawngah Time Megazine sungah hna`uantu hrekkhat pawl cu a san             dangdang ruangah an hna`uannak ihsin an dawisuak. Anmah hmutu le theitu pawl cun cupawl cu ziangtlukin an tha a nau ding ih an hna`uan pehzawm thei nawn loin dung an sip ko ding ti an zum cio. Asinan, cu pawl cun tui an harsatnak ihsin ruahnak thar le hna`uan dan ding lamzin `ha sawn an hril suah phah ruangah a hlan hnakih nasa zetin hna an `uan sinsin ti thu an ngan. Harsatnak kan ti mi hi, ziangruangah a si ti zohsal in, cuisi in thazang thar laknak ah an hmang ti a lang. Harsatnak a um tintei beidawng ih dung a sip tuin hlawhsamnak lo cu co ding an nei lo.

Harsatnak in tuarfainak in pe:

Hlawhtling ding rori ih na zuam rero laiah harsatnak na tawn tikah zovek mi na si ti langtertu a si ti theih a `ha. "Hnuncum" thing cu ram `hatnak hmunah a keuh ih,           dipdaltu nei loin kum rei lote sungah tumpipi'n a `hang `heu nan, thil pipa hrangah hman a tlak dah lo. "Lawi" thing lawngte ram siatnak hmunah nuamteten a `hang ih, kum reipi hnu lawngah a pitling thei. Asinan, inn saknak le thil pipa hrangah hman tlakin a            hngetkhoh.

America ramih thuanthu ngantu William Saroyan ih awkam hi hminsin a tlak zet: "Mi hlawhtling pawl hi hlawhtling ding hrimhrim an si, ka ti. Ziangahtile, harsatnak an       tawnmi ihsin tuarfainak a peih, dupsip loin hmailam an pan sinsin," a ti. Harvard            University ih porfessor hminthang, John Kotter in, " Tui ka dinhmun sang zet ka thlen     theinak cu tuihlan kum 20 sung harsatnak a phunphun ka rak tawnmi pawl ruangah a    si," a ti.

Phanat(Kedam) zuartu Charles & Keith:

Singapore ramah hin National Youth Council timi an nei. Kum tinten an ram sung mino, kum 35 hnuailam pawl lakah cawimawi tlak an timi hnenah cawimawinak             Singapore Youth Award an pe `heu. 2004 ih cui sunlawihnak ngahtu cu Charles le Keith tei unau an si. Kum 8 sung hna an `uan tikah an hlawhtling nasa; Singapore ram           sungah phanat zuarnak dawrpi 12 le ramdang ah 20 an nei zo. Singapore paisa billion   20 in an cangvai ti a si.

Charles hi a nauhak deuh laiah Camibuai(O level) a tuah `umah Subject 3 lawng ah pass(ong) mark a ngah fangfang ti a si. Tlawngkai paih nawn loin a nui phanat zuar a bawm men. Zirnak lamih ka hlawhsam hi lamzin dangah hlawhtlinnak a um ko ding     tiin phanat dawr tuah dingin a nau, Keith thawn rem an titlang. Ram sung, ram lengah    fehin mipawl ih duhzawng phanat ziangvek a si ti a zoh vivo. Cutikah a nau Charles in  a pianhmang (design) a suai. Cutin hna an `uan tikah an hlawhtling sinsin ih, 2004         cemzawng lamah cun Singapore ram sungah dawrpi 30, Brunei ah hmun 8, Saudi         Arabia ah hmun 6, cuisin India ram tiangin dawr an ong bet vivo.

Charles(Chales Wong) in hitin thu a sim: " Tlawng cazirnak lamih na hlawhsam   khal le mi hlawhsam pumhlum in ruataw hlah. Keimah rori khal tlawng ka kai laiah          ruahsan ding um lo khawpin ka hlawhsam zo; asinan, hna`uan dang hawl theinak           thinlung ka nei lai. Ziang hna kan `uan khal a sile, thinlung taktak le zuamnak thawn kan `uan ah cun kan hlawhsam lanta lo ding," tiin. Charles tei unau hi mi dunglam ih an feh tinten mi ke pungsan, an kedil, an phanat ngainat zawng zoh phahin kedam pungsan an suangtuah ringring ti a si.

Ø Ziangruang ih hlawhtling na si ti `haten hminsin aw.

Ø Cuhnakih `ha in teh ka ti thei pei maw? tiin tidan `hasawn le lamzin`hasawn hawl aw.

Ø Hna`uandan le tumtahmi a thlengawk vivo vekin na tidan tete thlang le ruahbet ding na nei maw?

" Mi hlawhsampawl in harsatnak an tawn tikah

a buai thlak tuk an ti;

Mi hlawhtling pawl cun cuvek harsatnak an tawn tikah

tikcu remcang si hi an ti thung".

Ruahbet ding:

1. Hlawhsamnak na tawn caanah beidawngin to cuahco men hlah. Nangmah lawng na si lo, mi tamsawn tawnmi a si ti ruat awla, a thei le thiam sawn rawnin, lamzin thar hawl tum `heu aw.

2. "Khawdur sahpi sung khalah nitleu mawite a um thotho" ti thufim a um. Hlawhsamnak ihsin ziangvek thil`ha ka sar suak ding ti ruatin, nitleu mawite langnak lamah feh aw.

3. Midang thawn tah`himaw ciamco hlah, nangmah kha na thupibik. Hlawhsam  lanta lo dingin `han`ha khuar sawn aw.